پلی ویگال در رویکردهای درمانی

پلی ویگال (Polyvagal Theory) یک رویکرد نوین و علمی در روانشناسی است که توسط دکتر استفان پورجس (Stephen Porges) معرفی شد. این نظریه به‌ویژه در درمان اختلالات روانی و استرس‌زا به کار می‌رود و تاکید دارد بر ارتباط بدن و ذهن، و همچنین چگونگی تأثیر سیستم عصبی خودمختار بر احساسات و رفتارهای ما. در این بخش، به بررسی چگونگی استفاده از پلی ویگال در درمان‌های روانشناسی و بهبود سلامت روان می‌پردازیم.

۱. پلی ویگال و مفهوم تنظیم سیستم عصبی

رویکرد پلی ویگال به‌طور خاص بر تنظیم سیستم عصبی و نقش آن در بروز احساسات و رفتارها تأکید دارد. سیستم عصبی ما در مواجهه با استرس، آسیب‌ها و تهدیدها می‌تواند به یکی از سه حالت مختلف وارد شود:

• حالت ایمن و آرامش: زمانی که سیستم عصبی در حالت تعادل است و فرد می‌تواند به‌طور مؤثر با دیگران ارتباط برقرار کند و احساس امنیت داشته باشد.
• حالت ستیز یا گریز: زمانی که فرد در پاسخ به تهدید یا استرس، آماده دفاع یا فرار می‌شود.
• حالت انجماد یا فروپاشی: زمانی که بدن در واکنش به استرس شدید، به حالت بی‌حسی و انجماد می‌رود.

در درمان‌های روانشناختی، هدف اصلی رویکرد پلی ویگال این است که به فرد کمک کند تا از این وضعیت‌های استرس‌زا به حالت ایمن و متعادل بازگردد. به‌طور خلاصه، در درمان‌ها، هدف، تنظیم مجدد سیستم عصبی و ایجاد بازگشت به حالت آرامش است.

۲. پلی ویگال در درمان اختلالات اضطرابی

پلی ویگال به‌ویژه در درمان اختلالات اضطرابی مانند اضطراب عمومی، اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) مؤثر است. با استفاده از تکنیک‌های مبتنی بر پلی ویگال، درمانگر می‌تواند به فرد کمک کند تا سیستم عصبی خود را تنظیم کرده و از حالت‌های تنش‌زا و اضطرابی به حالت ایمن بازگردد. برخی از این تکنیک‌ها عبارتند از:

• تمرینات تنفس عمیق و آگاهانه: با استفاده از تکنیک‌های تنفسی، فرد می‌تواند ضربان قلب و پاسخ‌های فیزیولوژیکی بدن خود را کاهش دهد.
• تمرکز بر احساسات بدن: آگاهی از نحوه واکنش بدن به استرس و تکنیک‌های آرام‌سازی می‌تواند به فرد کمک کند تا از حالت ستیز/گریز خارج شده و به حالت آرامش برسد.

پلی ویگال  و رویکردهای درمانی

۱. پلی ویگال و درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT)

در درمان شناختی-رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy – CBT)، هدف اصلی کمک به فرد در شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی است. در این رویکرد، پلی ویگال به تنظیم واکنش‌های فیزیولوژیکی سیستم عصبی و کاهش استرس‌های هیجانی کمک می‌کند. زمانی که فرد قادر باشد سیستم عصبی خود را از حالت‌های استرس‌زا (مانند ستیز/گریز) به حالت آرامش (حالت اجتماعی و ایمن) برگرداند، می‌تواند راحت‌تر به تغییر الگوهای فکری منفی و مضر بپردازد.

چگونه پلی ویگال به CBT کمک می‌کند:

• تنظیم سیستم عصبی: استفاده از تمرینات تنفسی و آگاهی از بدن به فرد کمک می‌کند تا سیستم عصبی خود را آرام کرده و وارد حالت ایمن شود.
• آگاهی هیجانی: یادگیری این‌که چگونه واکنش‌های بدن و ذهن با یکدیگر در ارتباطند، به فرد کمک می‌کند که در موقعیت‌های استرس‌زا بهتر عمل کند.

۲. پلی ویگال و طرحواره درمانی

طرحواره درمانی (Schema Therapy) یک رویکرد درمانی است که به شناسایی و تغییر طرحواره‌های منفی و دیرینه در فرد پرداخته و به‌ویژه در درمان اختلالات شخصیت و آسیب‌های روانی عمیق کاربرد دارد. طرحواره‌ها باورهای ریشه‌ای و الگوهای منفی هستند که فرد از گذشته به‌ویژه در دوران کودکی شکل داده است.

چگونه پلی ویگال به طرحواره درمانی کمک می‌کند:

• درک پاسخ‌های عصبی: در طرحواره درمانی، افراد غالباً با احساسات و واکنش‌های شدید به یادآوری تجربیات قدیمی روبرو می‌شوند. پلی ویگال کمک می‌کند تا فرد به‌طور مؤثری سیستم عصبی خود را تنظیم کرده و از حالت‌های اضطرابی یا انجماد خارج شود.
• تسهیل در پردازش هیجانی: با تنظیم سیستم عصبی و استفاده از روش‌های پلی ویگال، فرد می‌تواند به‌طور مؤثرتر با احساسات منفی خود مقابله کرده و به‌تدریج طرحواره‌های منفی را تغییر دهد.

۳. پلی ویگال و درمان هیجان‌مدار (Emotion-Focused Therapy)

درمان هیجان‌مدار (EFT) بر اساس درک و پردازش هیجانات به‌منظور حل مشکلات روانی استوار است. این رویکرد درمانی بر این باور است که هیجانات نقش مهمی در شکل‌گیری مشکلات روانی دارند و از این رو، پردازش صحیح هیجانات برای تغییر الگوهای روانی ضروری است.

چگونه پلی ویگال به درمان هیجان‌مدار کمک می‌کند:

• تنظیم هیجانات: پلی ویگال به فرد کمک می‌کند تا از طریق تنظیم سیستم عصبی و وارد کردن بدن به حالت ایمن، بتواند به‌طور مؤثرتری احساسات خود را شناسایی و پردازش کند.
• ایجاد احساس امنیت: وقتی که فرد در حالت ایمن و آرام قرار دارد، می‌تواند به‌راحتی‌تر با هیجانات خود روبرو شود و آن‌ها را درک و مدیریت کند.

۴. پلی ویگال و درمان مبتنی بر بدن (Body-Based Therapies)

در درمان‌های مبتنی بر بدن، مانند حرکت درمانی، آگاهی از بدن و ماساژ درمانی، تمرکز اصلی بر روی احساسات فیزیکی بدن و آگاهی از واکنش‌های بدنی است. این رویکردها به افراد کمک می‌کنند تا ارتباط بهتری با بدن خود برقرار کنند و یاد بگیرند چگونه از طریق بدن به درمان مشکلات روانی بپردازند.

چگونه پلی ویگال به درمان‌های مبتنی بر بدن کمک می‌کند:

• توجه به بدن و پاسخ‌های عصبی: پلی ویگال با آگاهی از نحوه واکنش سیستم عصبی به تحریکات فیزیکی، به فرد کمک می‌کند تا از طریق بدن به آرامش و تعادل دست یابد.
• فعال‌سازی سیستم ایمن: از طریق تمرینات بدن‌درمانی، فرد می‌تواند به‌طور طبیعی سیستم عصبی خود را به حالت اجتماعی و ایمن بازگرداند.

۵. پلی ویگال و درمان آسیب‌های روانی (Trauma Therapy)

پلی ویگال یکی از مؤثرترین رویکردها در درمان آسیب‌های روانی و اختلالات پس از سانحه (PTSD) است. افراد با سابقه آسیب‌های شدید ممکن است سیستم عصبی آن‌ها در حالت ستیز/گریز یا انجماد گیر کرده باشد، که باعث بروز مشکلات جدی در روابط، سلامت روان و زندگی روزمره می‌شود.

چگونه پلی ویگال به درمان آسیب‌های روانی کمک می‌کند:

• تنظیم مجدد سیستم عصبی: تکنیک‌های پلی ویگال کمک می‌کنند تا فرد از حالت‌های اضطراب و انجماد خارج شده و به حالت اجتماعی ایمن بازگردد.
• تقویت روابط حمایتی: درمانگر با استفاده از رویکرد پلی ویگال به فرد کمک می‌کند تا اعتماد و احساس امنیت را دوباره در خود ایجاد کند و به روابط بهتری دست یابد.

۶. پلی ویگال و درمان‌های گروهی و حمایتی

در درمان‌های گروهی و حمایتی، پلی ویگال به‌ویژه در زمینه افزایش احساس امنیت و ارتباطات اجتماعی به کار می‌رود. در این رویکرد، افراد با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و تجربیات مشترک خود را به اشتراک می‌گذارند.

چگونه پلی ویگال به درمان‌های گروهی کمک می‌کند:

• ایجاد فضای ایمن در گروه: پلی ویگال می‌تواند به افراد کمک کند تا احساس امنیت و راحتی بیشتری در گروه داشته باشند، که این امر به اشتراک‌گذاری تجربیات و درمان مشترک کمک می‌کند.
• تنظیم همزمان سیستم عصبی در گروه: درمانگر می‌تواند از تکنیک‌های پلی ویگال برای تنظیم سیستم عصبی اعضای گروه و ایجاد یک محیط حمایتی و آرام استفاده کند.

نتیجه‌گیری

پلی ویگال یک ابزار قدرتمند در درمان اختلالات روانی و تنظیم سیستم عصبی است که می‌تواند به‌طور مؤثری در انواع مختلف درمان‌های روانشناختی به کار رود. از طریق ترکیب این رویکرد با درمان‌های مختلفی مانند CBT، طرحواره درمانی، هیجان‌مدار، درمان آسیب‌های روانی و درمان‌های مبتنی بر بدن، افراد می‌توانند به تعادل روانی و فیزیکی برسند و از مشکلات روانی خود رهایی یابند. پلی ویگال با تنظیم سیستم عصبی، ایجاد احساس امنیت و فعال‌سازی ارتباطات اجتماعی، به بهبود کیفیت زندگی و روابط انسانی کمک می‌کند.